Sos neofaeddantes o sa fragilidade de sa limba

pubblicata da Xavier Frias

Unu de sos fenòmenos prus representativos de sos protzessos de recuperatzione e normalizatzione de sas limbas minores est s'aparitzione de sos neofaeddantes. Custu fenòmenu est interessante meda de analizare, ca si depent dare totu una sèrie de cunditziones pro chi si produat.

Ma, ite est unu neofaeddante? Est una pessona chi aprendet una limba de minoria pro motivos divessos (polìticos, culturales o pure ambos) chi est istada sa limba de comunicatzione normale in famìlia sua in generatziones anteriores. Sos neofaeddantes sunt una legione in sas limbas regionales ispanniolas, però sa situatzione prus interessante est de seguru sa de sos bascos. Sos neofaeddantes bascos sunt medas, non sunt faeddantes traditzionales de sa limba (cuddos faeddantes traditzionales sunt connotos cun su nùmene de paleofaeddantes), ca non l'ant rètzidu in domo, ma l'ant imparada, su cale est una cosa divessa meda. S'èsssere un neofaeddante non signìficat chi si faeddet male sa limba. In gènere sos neofaeddantes chircant a chistionare sa limba noa cun cura meda.

E in s'atòbiu de sos bascos, custu est importante meda ca su nùmaru de faeddantes de custa limba est crèschidu cunsiderabilmente gràtzias a issos. Ma, ite faeddant praticamente totu custos neofaeddantes bascos (e puru sos catalanos e galitzianos?). Faeddant sa limba istàndard. Iscrient sa limba istàndard. Faghent un'impreu normale de sa limba istàndard, chircant a usare sa limba istàndard comente si diat pòdere fàghere cun sa limba istatale.

Cudda limba basca aunida istàndard, cramada euskara batua no est sa limba de peruna bidda, ma leat unu modellu tzentrale inter sos dialetos otzidentales (bascu biscainu) e sos orientales-setentrionales (bascu de Iparralde e Navarra), pro custu subra de sa base de su bascu de Ghipùscoa ant creadu su bascu istàndard, ma no est pròpiu bascu ghipuscoanu.

Custu bascu istàndard depiat tènnere, in prus de sa forma iscrita, una pronùntzia de referimentu. E custu est importante meda ca, chena una pronùntzia de referimentu sa limba istàndard non si podet usare che limba faeddada, chena una pronuùtzia de referimentu non si podet ofrire sa limba istàndard a sos neofaeddantes. In carchi manera, bisòngiat èssere pretzisu meda subra de sa chistione de sa pronùntzia de referimentu, subra de unu cuntzetu chi podet bènnere pollèmicu in unu modu innetzessàriu. Sa pronùntzia de referimentu serbit, pro esempru, cando b'at bisòngiu de una pronùntzia de usare cando sa limba no est sa pròpia; o pure, cando bi cheret usare una pronùntzia de sa limba chi non siat dialetale. Forsis sa pronùntzia de referimentu podet bènnere sa pronùntzia istàndard, o nono, ma s'istandardizatzione de totu sas limbas de minoria non si faghet in sa forma iscrita ebbia (custu est su passu de unu), ma in sa pronùntzia puru. E custa est una chistione bene connota dae sos normativizadores de sas limbas de minoria ibèricas.

Duncas, creo chi sa chirca de una pronùntzia de referimentu pro su sardu istàndard siat assolutamente netzessària. Est berus chi in elementos medas, sas optziones podent èssere prus de una (p.es. pronuntziare cando /'kando/ o /'kandu/; o forte che /'forte/ o /'forti/), ma isco chi in àteros casos sa pronùntzia de referimentu s'at a adatare a sa forma iscrita, custu est normale in totu sas limbas.

Chi su sardu at a crèschere gràtzias a sos neofaeddantes, e isperamus chi eja, depet èssere prontu pro serbire che limba de comunicatzione normale. Sa presèntzia de sos neofaeddantes est unu sinnu bonu de recuperatzione, de salude de sa limba. Ma sa limba depet èssere preparada, e non solo pro sos neofaeddantes, ma pro totu sos faeddantes.

Tando, chie galu creet chi non b'at bisòngiu de unu sardu istàndard, tenet resone: sos sardos tenent s'italianu pro si fàghere cumprèndere inter sese. Però, est cuddu su futuru chi mèritat sa limba millenària de sa Sardigna?